W dzisiejszych czasach w wyniku rozwoju wiedzy hodowców dotyczącej żywienia zwierząt oraz technologii, zatrucia solą kuchenną zdarzają się stosunkowo rzadko, jednak są najczęstszym zatruciem występującym w hodowli.
Sól kuchenna ( NaCl ), oprócz nadawania smaku paszy, jest niezbędna do prawidłowego zachowania równowagi osmotycznej w płynie tkankowym. W normalnych warunkach stosuje się dodatek 0,2-0,4% soli kuchennej w paszy dla świń. Czasami zwiększa się udział tego składnika np przy problemach z kanibalizmem lub przy stosowaniu płynnej serwatki. Przy stałym dostępie do wody mechanizmy utrzymujące homeostazę organizmu doskonale radzą sobie z regulowaniem ciśnienia osmotycznego.
Problem zaczyna się, kiedy nawet przy normalnym stężeniu NaCl w paszy, świnie narażone są na brak lub ograniczony dostęp do wody i rozwija się pośrednie zatrucie jonami sodu. Najczęściej zdarza się to w wyniku awarii systemu pojenia, która nie została wykryta na czas. W przypadku braku dostępu do wody, ilość jonów sodu w osoczu gwałtownie rośnie, a te w wyniku ciśnienia osmotycznego biernie przechodzą przez barierę krew-mózg. W sytuacji, gdy ilość sodu w surowicy spadnie np. po podaniu zwierzętom wody, dochodzi do nagłego napływu wody zgodnie z gradientem stężeń do mózgu i obrzęku mózgu.
Objawy, leczenie i profilaktyka
U dużej liczby zwierząt jednocześnie występują utrata apetytu, wymioty, świąd, charakterystyczny jest niepokój, walki przy źródłach wody i atakowanie ludzi wchodzących do kojca. Ponadto mogą wystąpić zaparcia na przemian z biegunką oraz ślinotok.
Typowe są objawy nerwowe, które pojawiają się po tym, gdy zwierzęta po okresie braku dostępu do wody mogą się swobodnie napić do woli. Już po kilku minutach od wypicia dużej ilości wody pojawiają się nagłe napady skurczy epileptycznych, bezcelowe chodzenie po kojcu, chodzenie do tyłu, zgrzytanie zębami, napieranie głową na ściany i przeszkody, ślepota oraz charakterystyczna pozycja siedzącego psa wraz z pulsacyjnym odchylaniem głowy do tyłu i w bok. Tego typu napady mogą się okresowo powtarzać samoistnie. Z doświadczeń własnych wynika, że można je sprowokować poprzez intensywny nagły stres np. przy iniekcyjnym podaniu leku zwierzęciu. W dalszej kolejności świnie zalegają na boku, wykonują ruchy maneżowe i tracą przytomność. Śmierć następuje w ciągu kilku do kilkudziesięciu godzin.
Wśród objawów sekcyjnych można zauważyć ( Nie zawsze ) silny stan zapalny jelita cienkiego (do krwotocznego włącznie) i obrzęk mózgu. Brak innych charakterystycznych zmian.
Z badań laboratoryjnych najbardziej przydatne jest określenie poziomu sodu w płynie mózgowo-rdzeniowym. Badanie sodu w osoczu krwi nie ma celu, ponieważ nie ma różnicy poziomów między zwierzętami chorymi a zdrowymi.
Gdy podejrzewamy, że zwierzęta przez dłuższy czas mogły nie mieć dostępu do wody, pod żadnym pozorem nie wolno udostępnić im wody do woli! Mogłoby to doprowadzić do obrzęku mózgu i wystąpienia objawów nerwowych. W takiej sytuacji oraz w momencie, kiedy u części zwierząt występują już objawy, należy stopniowo udostępniać zwierzętom ograniczone ilości wody w odstępach 30-60 minut.
Dobrze sprawdza się podanie roztworu elektrolitów przez dozownik do wody. Zwierzętom z objawami nerwowymi należy podać deksametazon, a najbardziej chorym sztukom dootrzewnowo lub dożylnie wlewy płynów wieloelektrolitowych lub hipertonicznych. Niestety ponad połowa spośród zwierząt zalegających nie przeżywa, a ogólna śmiertelność może wynosić 10-20%. Świnie ozdrowieńcy mogą wykazywać objawy nerwowe, apatię i brak apetytu jeszcze przez kilka dni. U części ozdrowieńców występują ograniczone przyrosty lub charłactwo.
W zapobieganiu zatrucia solą należy zwrócić uwagę na prawidłową ilość NaCl w paszy oraz, co najważniejsze, dopilnowanie, aby zwierzęta miały stały i nieograniczony dostęp do wody. Lekarze specjaliści chorób świń z GlobalWet zalecają stosowanie zasady kontroli: ,, każdy dzień – każdy kojec – każde poidło!”, ponieważ często zdarzało się tak, że hodowca orientował się, że coś jest nie tak po 2-3 dniach. Ponadto warto dostosować ilość poideł w kojcu do aktualnych zaleceń ( 12-15 zwierząt / 1 poidło ) oraz zapewnić w poidłach odpowiedni przepływ wody.
Lek. Wet. Tomasz Kruppa Globalwet Dobrodzień
* źródła: – ,,Zatrucie solą kuchenną u świń” A. Dors, A. Jabłoński, T. Kruppa, A. Nawrocka, M. Durkalec ( Lecznica dużych zwierząt 1/2016 ) – Lehrbuch der Schweine-krankheiten, H. Plonait, K. Bickhardt – doświadczenia i badania własne