Klacze w większości przypadków są świetnymi matkami. Najczęściej mamy do czynienia z prawidłowym rozpoznaniem i zaakceptowaniem źrebięcia, a tzw. nieprawidłowe zachowania matczyne wynoszą poniżej 5%.
Kluczowym dla dalszych interakcji jest wytworzenie selektywnej więzi między klaczą i jej źrebięciem. Proces ten rozpoczyna się już w trakcie porodu i trwa około 3dni. Na kształtowanie się prawidłowych zachowań matczynych ogromny wpływ mają hormony. Główną rolę odgrywają zmiany stężeń estrogenu i progesteronu, wytwarzanie prolaktyny oraz uwalnianie oksytocyny. Stymulacja szyjki macicy w trakcie porodu wspomaga produkcję oksytocyny, która nie tylko pobudza laktację, ale także stymuluje aksony w opuszce węchowej . Reakcja ta umożliwia klaczy zapamiętanie zapachu źrebięcia w trakcie pierwszego kontaktu, gdy wącha i wylizuje jego głowę oraz okolicę okołoodbytową. Samo źrebię również ma wpływ na budowanie więzi z matką. Ogromną rolę odgrywają pierwsze ruchy w kierunku jej głowy, wokalizacja, poszukiwanie wymienia, ssanie, trzymanie się blisko klaczy. Mało żywotne źrebięta są zdecydowanie częściej “odrzucane” przez matki.
Prawidłowy behawior klaczy po porodzie obejmuje:
- Obwąchiwanie i wylizywanie błon płodowych, placentofagia (zjadanie łożyska) jest jednak ekstremalnie rzadkie u klaczy (poniżej 1%)
- Obwąchiwanie, wylizywanie i delikatne podgryzanie okolicy głowy – kontakt nos w nos
- Obwąchiwanie, wylizywanie i delikatne podgryzanie okolicy okooodbytowej – klacz rozpoznaje źrebię także po zapachu strawionego mleka, które wydala
- Zasłanianie źrebięcia, ochrona przed obcymi, ustawianie się między nim a człowiekiem/innym zwierzęciem
- Ostrożne poruszanie się wokół źrebięcia, unikanie kładzenia się w jego bliskim sąsiedztwie – ważnym jest zapewnienie wystarczająco dużej powierzchni dla klaczy z noworodkiem
- Karmienie bez aktywnej agresji wobec źrebięcia
Sporadycznie obserwujemy różnego stopnia nieprawidłowe zachowania klaczy wobec źrebięcia. Mimo iż ma to miejsce relatywnie rzadko stanowi poważne zagrożenie dla noworodka i wiąże się z koniecznością szybkiej interwencji. Wśród najczęstszych przyczyn zaburzeń zachowania matczynego wymienia się:
– Nadmierną ingerencję człowieka
– Trudny poród związany z licznymi manipulacjami/ cesarskie cięcie
– Mało żywotne źrebię
– Chore źrebię wymagające częstych zabiegów i obecności człowieka
– Silny obrzęk, bolesność, stany zapalne w obrębie wymienia
Nieprawidłowe zachowania matczyne klaczy dzielimy na 5 typów
- Ambiwalencja: obojętność wobec źrebięcia, brak zachowań protekcyjnych, brak chęci karmienia. Często występuje w stosunku do źrebiąt słabych, małożywotnych, leczonych, a także przy nadmiernej opiece i zbyt częstych manipulacjach ze strony człowieka (trudne porody, cesarskie cięcie)
- Niechęć do karmienia: unikanie i agresja wobec źrebięcia, ograniczone wyłącznie do karmienia, związane najczęściej z bolesnością w obrębie wymienia lub wrażliwością okolicy pachwin/słabizny
- Nadmierna protekcja: zasłanianie i ochrona noworodka przed ludźmi/innymi zwierzętami jest naturalnym zachowaniem klaczy matki, jednak nadmiernie wyrażona może uniemożliwić np pomoc choremu zwierzęciu, wykonanie podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych lub nawet doprowadzić do niezamierzonego zranienia źrebięcia
- Strach przez źrebięciem: najczęściej u pierwiastek, klacz nie rozpoznaje swojego źrebięcia, konieczne zapewnienie odpowiednio dużej przestrzeni, stopniowe przyzwyczajanie, nagradzanie za postępy
- Całkowite odrzucenie: brak więzi połączony z aktywną agresją wobec źrebięcia, najczęściej konieczna jest całkowita separacja.
Zawsze zanim zdecydujemy się na interwencję powinniśmy skrupulatnie ocenić sytuację. Nie wolno mylić nieprawidłowych zachowań matczynych z zupełnie prawidłowym w świecie przyrody “wychowywaniem” źrebięcia. Należy pamiętać, że np. delikatne odsuwanie się bez oznak agresji podczas karmienia w pierwszych dniach życia ma na celu naukę podążania za matką, a sporadyczne tulenie uszu czy też podgryzanie ssącego źrebięcia jest normalną reakcją na jego zbyt energiczne ruchy. Każda klacz jak dobra matka czasami skarci swoje dziecko.
autor: lek. wet. Daria Dobrzańska – GlobalWet Dobrodzień